مقدمه:
فکر تحقیق پیرامون رکن مادی قتل عمد بعنوان موضوع پایان نامه کارشناسی ارشد ابتدا از سوی استاد محترم راهنما به دانشجویان دوره ی کارشناسی ارشد پیشنهاد شد، نگارنده با توجه به سوالات و ابهاماتی که از درس حقوق جزای اختصاصی یک در مقطع کارشناسی نسبت به موضوع داشتم، شرایط را مهیا دیدم تا ضمن برخورداری از راهنمایی ها و ارشادات دو تن از اساتید ممتاز این حوزه سعی در حل ابهامات ذهنی خویش داشته باشم.
اهمیت حقوق جزای عمومی بلحاظ بیان مسایل عمومی و بنیاد دینی که در بطن خود دارد و انتخاب یکی از چالش برانگیزترین عناوین این حوزه، رکن مادی، و امتزاج آن با مسائل مطرح شده در حوزه حقوق کیفری اختصاصی، قتل عمد، حساسیت و سختی چنین موضوعی را نشان می دهد. نگارنده سختی کار را به جان خرید و در قالب تکلیفی دانشجویی تلاش کرد تا در حد توان یک دانشجوی کارشناسی ارشد، مطالعاتی را در این حوزه انجام دهد.
امتزاج رکن مادی به همراه قتل عمد، در واقع یکی از چالش برانگیزترین حوزه های موجود در رشته ی علوم جنائی از باب سوالات مطرح شده است. بررسی عناصر تشکیل دهنده ی رکن مادی و ابهاماتی که در این زمینه وجود دارد، نیاز به مطالعه ی گسترده را ایجاب می کند.
قتل عمد نه تنها از نظر موضوع، که سلب حیات ازیک انسان زنده است، مهم می باشد. بلکه از نظر عکس العمل شدیدی که وقوع آن در هیات اجتماع به وجود می آورد دارای اهمیت خاصی است. این اهمیت نه تنها در جوامع فعلی، که با دیدن روزنامه و مجلات مختلف بخش اعظم صفحات حوادث اختصاص به بیان همراه با شرح و تفصیل جنایتهای دلخراش و وقایعی که در روز محاکمه اختصاص داده شده است، بلکه در جوامع گذشته نیز مورد توجه بوده است؛ و سنگین ترین مجازات را، که همان اعدام است، دربرداشته است. مثلا در مصر قدیم کلیه قاتلان حتی آنان که با امکان مساعدت با مقتول از یاری وی خودداری کرده و بطور غیر مستقیم سبب قتل
می شده اند به مجازات اعدام محکوم می گردیدند.
در کنار آنچه که بدان اشاره شد؛ اهمیت لزوم رکن مادی جرم با توجه به نقشی که در ادله ی اثبات کیفری دارد، توجه به رکن مادی قتل عمد را نشان می دهد.
فهرست مطالب
مقدمه…………………………………………………………………………………………………………. ۱
کلیات………………………………………………………………………………………………………… ۶
الف- اهمیت رکن مادی……………………………………………………………………….. ۶
ب- ماهیت و اجزای تشکیل دهندة رکن مادّی…………………………………………… ۱۰
فصل اول: رفتار مرتکب در قتل عمد……………………………………………………………. ۱۸
مبحث اول: اشکال تحقق رفتار در قتل عمد……………………………………………………… ۲۱
گفتار اول: فعل و ترک فعل…………………………………………………………………….. ۲۱
۱- فعل…………………………………………………………………………………………… ۲۲
۲- ترک فعل……………………………………………………………………………………. ۲۹
گفتار دوم: فعل ناشی از ترک فعل……………………………………………………………… ۳۸
۱- مفهوم فعل ناشی از ترک فعل و موضع دکترین حقوقی…………………………….. ۳۸
۲- تحقق یا عدم تحقق قتل عمد از طریق فعل ناشی از ترک فعل……………………. ۴۰
گفتار سوم: عمل مادی یا غیر مادی…………………………………………………………….. ۴۴
۱- عمل مادی……………………………………………………………………………………… ۴۴
۲- عمل غیر مادی………………………………………………………………………………… ۴۵
۳- سحر(جادو)……………………………………………………………………………………. ۵۲
مبحث دوم: انواع مداخله در رفتار…………………………………………………………………. ۵۶
گفتار اول: طرق مداخله در رفتار به طور انفرادی……………………………………………. ۵۶
۱- مباشرت………………………………………………………………………………………… ۵۷
۲- تسبیب…………………………………………………………………………………………. ۵۷
۲-۱- تسبیب و مباشرت در فقه……………………………………………………………… ۵۸
گفتار دوم: طرق مداخله در رفتار به نحو اشتراک…………………………………………….. ۶۵
۱- ماهیت و شرایط شرکت در قتل عمد…………………………………………………….. ۶۶
۲- اشکال شرکت در قتل عمد…………………………………………………………………… ۷۵
۲-۱- شرکت در قتل عمد توسط مباشران…………………………………………………. ۷۵
۲-۲- شرکت در قتل توسط مسببان………………………………………………………….. ۷۶
۲-۳- اجتماع مسبب و مباشر…………………………………………………………………… ۷۷
۲-۴- شرکت فاعل و تارک فعل………………………………………………………………. ۷۷
فصل دوم: شرایط و اوضاع و احوال……………………………………………………………… ۷۸
مبحث اول: وجود انسان زندة دیگر………………………………………………………………… ۸۱
گفتار اول: آغاز حیات……………………………………………………………………………. ۸۳
۱- حیات در کتب لغت……………………………………………………………………… ۸۴
۲- سقط جنین………………………………………………………………………………….. ۸۴
۲-۱- مرحلة قبل از ولوج روح………………………………………………………….. ۸۵
۲-۲- مرحلة بعد از ولوج روح…………………………………………………………… ۸۵
گفتار دوم: بچه کشی………………………………………………………………………………. ۹۳
مبحث دوم: محقون الدم بودن قربانی………………………………………………………………. ۹۷
گفتار اول: مهدور الدم بودن مطلق……………………………………………………………… ۱۰۳
۱- سابُّ النبی…………………………………………………………………………………. ۱۰۳
۲- کافر حربی………………………………………………………………………………… ۱۰۴
گفتار دوم: مهدور الدم بودن نسبی………………………………………………………………. ۱۰۵
۱- قتل مستحق قصاص………………………………………………………………………… ۱۰۶
۲- قتل در مقام دفاع…………………………………………………………………………….. ۱۰۶
۳- قتل محارب و باغی…………………………………………………………………………. ۱۰۸
۴- قتل زوجه و اجنبی در حال زنا……………………………………………………………. ۱۰۹
۵- زانی محصن و لائط………………………………………………………………………….. ۱۱۰
۶- مرتد……………………………………………………………………………………………… ۱۱۲
فصل سوم: نتیجه و رابطة علیت………………………………………………………………… ۱۲۵
مبحث اول: نتیجه…………………………………………………………………………………….. ۱۲۷
گفتار اول: انواع مرگ…………………………………………………………………………… ۱۲۸
۱- مرگ حقیقی……………………………………………………………………………. ۱۲۸
۲- نزع……………………………………………………………………………………….. ۱۲۸
۳- مرگ ظاهری……………………………………………………………………………. ۱۲۹
۴- کما……………………………………………………………………………………….. ۱۳۰
۵- مرگ مغزی……………………………………………………………………………… ۱۳۱
گفتار دوم: معیار خاتمة حیات……………………………………………………………………. ۱۳۱
۱- معیار توقف اعمال تنفسی………………………………………………………………. ۱۳۲
۲- معیار مرگ مغزی…………………………………………………………………………… ۱۳۳
مبحث دوم: رابطة علیت……………………………………………………………………………… ۱۴۰
گفتار اول: ننظریه های رایج برای احراز رابطة علیت………………………………………… ۱۴۵
۱- نظریة شرط ضروری………………………………………………………………………. ۱۴۵
۲- نظریة شرط متعارف……………………………………………………………………….. ۱۴۹
۳- نظریة ضمان سبب اقوی………………………………………………………………….. ۱۵۱
۴- نظریة سبب متأخر در وجود…………………………………………………………….. ۱۵۲
۵- نظریة ضمان سبب مقدم در تأثیر………………………………………………………… ۱۵۴
گفتار دوم: تئوری علت مداخله گر……………………………………………………………….. ۱۵۵
۱- عوامل مداخله گر مستقل………………………………………………………………….. ۱۵۸
۱-۱- اشخاص ثالث………………………………………………………………………….. ۱۵۸
۱-۲- درمان پزشکی …………………………………………………………………………. ۱۵۹
۱-۳- رفتار قربانی……………………………………………………………………………… ۱۶۰
۱-۴- قوه قاهره…………………………………………………………………………………. ۱۶۲
نتیجه گیری و پیشنهاد…………………………………………………………………………………. ۱۶۴
فهرست منابع
قرآن کریم
الف- منابع فارسی
الف- ۱- کتب:
- آزمایش،علی.(۱۳۷۷).تقریرات حقوق جزای عمومی،دورة کارشناسی ارشد،جزوة پلی کپی دانشگاه تهران.
- آقائی نیا ،حسین.(۱۳۸۷).تقریرات حقوق جزای عمومی،دورة کارشناسی ارشد،دانشکدة علوم قضایی.
- آقائی نیا،حسین.(۱۳۸۴).جرایم علیه اشخاص،تهران:میزان.
- اردبیلی، محمد علی.(۱۳۸۵).حقوق جزای عمومی،جلد ۱،تهران:میزان.
- استفانی،گاتسون و دیگران.(۱۳۷۷).حقوق جزای عمومی،جلد اول،ترجمة حسن دادبان،تهران:انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی.
- اسکندری،عبدالصاحب.(۱۳۸۰).تأثیر فعل غیر مادی در ماهیت قتل،پایان نامة کارشناسی ارشد،دانشکدة حقوق داشگاه شهید بهشتی.
- اصفهانی،راغب.(بی تا).مفردات الفاظ قرآن،جلد اول،ترجمة سید غلامرضا خسروی حسینی،تهران:کتابفروشی مرتضوی.
ب- منابع عربی
- الجزیری،عبدالرحمن.( ).الفقه علی مذاهب الاربعه،جلد پنج.
- حسنی،محمود نجیب.(۱۹۹۲).شرح العقوبات اللبنانی،قسم العام،قاهره:دار النهضه العربی.
- الحسنی،هاشم معروف.(۱۴۰۷).المسئولیه الجزائیه فی فقه الجعفریه،بیروت:دار المعارف للمطبوعات.
- حسینی الشیرازی،سید محمد.(۱۴۰۹).الفقه،الطبع الثانیه،الجزء التاسع و ثمانون،بیروت:دارالعلم.
- خویی، ابوالقاسم.(۱۴۲۸).مبانی تکمله المنهاج،مجلد الثانی،قم:مؤسسه الاحیاء الآثار الامام الخویی.
- شهید اول.(۱۴۱۴).الدرس الشرعیه،الجلد الاول،قم:مؤسسه نشر اسلامی.
- طریحی،فخرالدین.(۱۳۹۵).مجمع البحرین،جلد اول،تهران:مکتب المرتضویه.
ج- منابع لاتین:
۱- Ashworth,A.Principles of Criminal Law(Oxford University Press. th ed. 1992)
2- Clarkson,C.M.V.Understanding Criminal Law(London:Sweet & Maxwell,2005)
3- Childs,Penny.Nutcases Criminal Law(London:Sweet & Maxwell,2005)
4-Elliot, Catherine and Franc Quinn Criminal Law(London:Longman 4th ed 2002)
5-Herring,Jonathan. Criminal Law(London:palgrave macmillan,2002)
الف- ۲- مقالات:
- آقابابایی،حسین.(۱۳۷۹).قتل به اعتقاد مهدورالدم بودن،فقه اهل بیت،شمارة ۲۲٫
- اردبیلی،محمد علی.( ).سقط جنین در بارداری ناشی از عنف،مجلة تحقیقات حقوقی،دانشکدة حقوق دانشگاه شهید بهشتی.
- امامی،مسعود.( ۱۳۸۶).قصاص در سقط عمدی جنین،مجلة فقه،شمارة ۵۳ پاییز.
- جباری،علی.(۱۳۳۳).توسعة همیشگی قوانین جزایی در مجلة کانون وکلا،شمارة ۳۷،فروردین و اردیبهشت.
- حسینی،سیدابوالقاسم.(۱۳۸۷).بررسی ابعاد حیات در طول زندگی جنینی،فصلنامة الهیات و حقوق،شمارة۲۷٫بهار.
- فیض،رضا.(۱۳۸۲).مفهوم کیفر در عرفان ابن عربی،فصلنامة الهیات و حقوق،شمارة ۹و۱۰،پاییز و زمستان.
مقدمه:
فکر تحقیق پیرامون رکن مادی قتل عمد بعنوان موضوع پایان نامه کارشناسی ارشد ابتدا از سوی استاد محترم راهنما به دانشجویان دوره ی کارشناسی ارشد پیشنهاد شد، نگارنده با توجه به سوالات و ابهاماتی که از درس حقوق جزای اختصاصی یک در مقطع کارشناسی نسبت به موضوع داشتم، شرایط را مهیا دیدم تا ضمن برخورداری از راهنمایی ها و ارشادات دو تن از اساتید ممتاز این حوزه سعی در حل ابهامات ذهنی خویش داشته باشم.
اهمیت حقوق جزای عمومی بلحاظ بیان مسایل عمومی و بنیاد دینی که در بطن خود دارد و انتخاب یکی از چالش برانگیزترین عناوین این حوزه، رکن مادی، و امتزاج آن با مسائل مطرح شده در حوزه حقوق کیفری اختصاصی، قتل عمد، حساسیت و سختی چنین موضوعی را نشان می دهد. نگارنده سختی کار را به جان خرید و در قالب تکلیفی دانشجویی تلاش کرد تا در حد توان یک دانشجوی کارشناسی ارشد، مطالعاتی را در این حوزه انجام دهد.
امتزاج رکن مادی به همراه قتل عمد، در واقع یکی از چالش برانگیزترین حوزه های موجود در رشته ی علوم جنائی از باب سوالات مطرح شده است. بررسی عناصر تشکیل دهنده ی رکن مادی و ابهاماتی که در این زمینه وجود دارد، نیاز به مطالعه ی گسترده را ایجاب می کند.
قتل عمد نه تنها از نظر موضوع، که سلب حیات ازیک انسان زنده است، مهم می باشد. بلکه از نظر عکس العمل شدیدی که وقوع آن در هیات اجتماع به وجود می آورد دارای اهمیت خاصی است. این اهمیت نه تنها در جوامع فعلی، که با دیدن روزنامه و مجلات مختلف بخش اعظم صفحات حوادث اختصاص به بیان همراه با شرح و تفصیل جنایتهای دلخراش و وقایعی که در روز محاکمه اختصاص داده شده است، بلکه در جوامع گذشته نیز مورد توجه بوده است؛ و سنگین ترین مجازات را، که همان اعدام است، دربرداشته است. مثلا در مصر قدیم کلیه قاتلان حتی آنان که با امکان مساعدت با مقتول از یاری وی خودداری کرده و بطور غیر مستقیم سبب قتل
می شده اند به مجازات اعدام محکوم می گردیدند.
در کنار آنچه که بدان اشاره شد؛ اهمیت لزوم رکن مادی جرم با توجه به نقشی که در ادله ی اثبات کیفری دارد، توجه به رکن مادی قتل عمد را نشان می دهد.
فهرست مطالب
مقدمه…………………………………………………………………………………………………………. ۱
کلیات………………………………………………………………………………………………………… ۶
الف- اهمیت رکن مادی……………………………………………………………………….. ۶
ب- ماهیت و اجزای تشکیل دهندة رکن مادّی…………………………………………… ۱۰
فصل اول: رفتار مرتکب در قتل عمد……………………………………………………………. ۱۸
مبحث اول: اشکال تحقق رفتار در قتل عمد……………………………………………………… ۲۱
گفتار اول: فعل و ترک فعل…………………………………………………………………….. ۲۱
۱- فعل…………………………………………………………………………………………… ۲۲
۲- ترک فعل……………………………………………………………………………………. ۲۹
گفتار دوم: فعل ناشی از ترک فعل……………………………………………………………… ۳۸
۱- مفهوم فعل ناشی از ترک فعل و موضع دکترین حقوقی…………………………….. ۳۸
۲- تحقق یا عدم تحقق قتل عمد از طریق فعل ناشی از ترک فعل……………………. ۴۰
گفتار سوم: عمل مادی یا غیر مادی…………………………………………………………….. ۴۴
۱- عمل مادی……………………………………………………………………………………… ۴۴
۲- عمل غیر مادی………………………………………………………………………………… ۴۵
۳- سحر(جادو)……………………………………………………………………………………. ۵۲
مبحث دوم: انواع مداخله در رفتار…………………………………………………………………. ۵۶
گفتار اول: طرق مداخله در رفتار به طور انفرادی……………………………………………. ۵۶
۱- مباشرت………………………………………………………………………………………… ۵۷
۲- تسبیب…………………………………………………………………………………………. ۵۷
۲-۱- تسبیب و مباشرت در فقه……………………………………………………………… ۵۸
گفتار دوم: طرق مداخله در رفتار به نحو اشتراک…………………………………………….. ۶۵
۱- ماهیت و شرایط شرکت در قتل عمد…………………………………………………….. ۶۶
۲- اشکال شرکت در قتل عمد…………………………………………………………………… ۷۵
۲-۱- شرکت در قتل عمد توسط مباشران…………………………………………………. ۷۵
۲-۲- شرکت در قتل توسط مسببان………………………………………………………….. ۷۶
۲-۳- اجتماع مسبب و مباشر…………………………………………………………………… ۷۷
۲-۴- شرکت فاعل و تارک فعل………………………………………………………………. ۷۷
فصل دوم: شرایط و اوضاع و احوال……………………………………………………………… ۷۸
مبحث اول: وجود انسان زندة دیگر………………………………………………………………… ۸۱
گفتار اول: آغاز حیات……………………………………………………………………………. ۸۳
۱- حیات در کتب لغت……………………………………………………………………… ۸۴
۲- سقط جنین………………………………………………………………………………….. ۸۴
۲-۱- مرحلة قبل از ولوج روح………………………………………………………….. ۸۵
۲-۲- مرحلة بعد از ولوج روح…………………………………………………………… ۸۵
گفتار دوم: بچه کشی………………………………………………………………………………. ۹۳
مبحث دوم: محقون الدم بودن قربانی………………………………………………………………. ۹۷
گفتار اول: مهدور الدم بودن مطلق……………………………………………………………… ۱۰۳
۱- سابُّ النبی…………………………………………………………………………………. ۱۰۳
۲- کافر حربی………………………………………………………………………………… ۱۰۴
گفتار دوم: مهدور الدم بودن نسبی………………………………………………………………. ۱۰۵
۱- قتل مستحق قصاص………………………………………………………………………… ۱۰۶
۲- قتل در مقام دفاع…………………………………………………………………………….. ۱۰۶
۳- قتل محارب و باغی…………………………………………………………………………. ۱۰۸
۴- قتل زوجه و اجنبی در حال زنا……………………………………………………………. ۱۰۹
۵- زانی محصن و لائط………………………………………………………………………….. ۱۱۰
۶- مرتد……………………………………………………………………………………………… ۱۱۲
فصل سوم: نتیجه و رابطة علیت………………………………………………………………… ۱۲۵
مبحث اول: نتیجه…………………………………………………………………………………….. ۱۲۷
گفتار اول: انواع مرگ…………………………………………………………………………… ۱۲۸
۱- مرگ حقیقی……………………………………………………………………………. ۱۲۸
۲- نزع……………………………………………………………………………………….. ۱۲۸
۳- مرگ ظاهری……………………………………………………………………………. ۱۲۹
۴- کما……………………………………………………………………………………….. ۱۳۰
۵- مرگ مغزی……………………………………………………………………………… ۱۳۱
گفتار دوم: معیار خاتمة حیات……………………………………………………………………. ۱۳۱
۱- معیار توقف اعمال تنفسی………………………………………………………………. ۱۳۲
۲- معیار مرگ مغزی…………………………………………………………………………… ۱۳۳
مبحث دوم: رابطة علیت……………………………………………………………………………… ۱۴۰
گفتار اول: ننظریه های رایج برای احراز رابطة علیت………………………………………… ۱۴۵
۱- نظریة شرط ضروری………………………………………………………………………. ۱۴۵
۲- نظریة شرط متعارف……………………………………………………………………….. ۱۴۹
۳- نظریة ضمان سبب اقوی………………………………………………………………….. ۱۵۱
۴- نظریة سبب متأخر در وجود…………………………………………………………….. ۱۵۲
۵- نظریة ضمان سبب مقدم در تأثیر………………………………………………………… ۱۵۴
گفتار دوم: تئوری علت مداخله گر……………………………………………………………….. ۱۵۵
۱- عوامل مداخله گر مستقل………………………………………………………………….. ۱۵۸
۱-۱- اشخاص ثالث………………………………………………………………………….. ۱۵۸
۱-۲- درمان پزشکی …………………………………………………………………………. ۱۵۹
۱-۳- رفتار قربانی……………………………………………………………………………… ۱۶۰
۱-۴- قوه قاهره…………………………………………………………………………………. ۱۶۲
نتیجه گیری و پیشنهاد…………………………………………………………………………………. ۱۶۴
فهرست منابع
قرآن کریم
الف- منابع فارسی
الف- ۱- کتب:
- آزمایش،علی.(۱۳۷۷).تقریرات حقوق جزای عمومی،دورة کارشناسی ارشد،جزوة پلی کپی دانشگاه تهران.
- آقائی نیا ،حسین.(۱۳۸۷).تقریرات حقوق جزای عمومی،دورة کارشناسی ارشد،دانشکدة علوم قضایی.
- آقائی نیا،حسین.(۱۳۸۴).جرایم علیه اشخاص،تهران:میزان.
- اردبیلی، محمد علی.(۱۳۸۵).حقوق جزای عمومی،جلد ۱،تهران:میزان.
- استفانی،گاتسون و دیگران.(۱۳۷۷).حقوق جزای عمومی،جلد اول،ترجمة حسن دادبان،تهران:انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی.
- اسکندری،عبدالصاحب.(۱۳۸۰).تأثیر فعل غیر مادی در ماهیت قتل،پایان نامة کارشناسی ارشد،دانشکدة حقوق داشگاه شهید بهشتی.
- اصفهانی،راغب.(بی تا).مفردات الفاظ قرآن،جلد اول،ترجمة سید غلامرضا خسروی حسینی،تهران:کتابفروشی مرتضوی.
ب- منابع عربی
- الجزیری،عبدالرحمن.( ).الفقه علی مذاهب الاربعه،جلد پنج.
- حسنی،محمود نجیب.(۱۹۹۲).شرح العقوبات اللبنانی،قسم العام،قاهره:دار النهضه العربی.
- الحسنی،هاشم معروف.(۱۴۰۷).المسئولیه الجزائیه فی فقه الجعفریه،بیروت:دار المعارف للمطبوعات.
- حسینی الشیرازی،سید محمد.(۱۴۰۹).الفقه،الطبع الثانیه،الجزء التاسع و ثمانون،بیروت:دارالعلم.
- خویی، ابوالقاسم.(۱۴۲۸).مبانی تکمله المنهاج،مجلد الثانی،قم:مؤسسه الاحیاء الآثار الامام الخویی.
- شهید اول.(۱۴۱۴).الدرس الشرعیه،الجلد الاول،قم:مؤسسه نشر اسلامی.
- طریحی،فخرالدین.(۱۳۹۵).مجمع البحرین،جلد اول،تهران:مکتب المرتضویه.
ج- منابع لاتین:
۱- Ashworth,A.Principles of Criminal Law(Oxford University Press. th ed. 1992)
2- Clarkson,C.M.V.Understanding Criminal Law(London:Sweet & Maxwell,2005)
3- Childs,Penny.Nutcases Criminal Law(London:Sweet & Maxwell,2005)
4-Elliot, Catherine and Franc Quinn Criminal Law(London:Longman 4th ed 2002)
5-Herring,Jonathan. Criminal Law(London:palgrave macmillan,2002)
الف- ۲- مقالات:
- آقابابایی،حسین.(۱۳۷۹).قتل به اعتقاد مهدورالدم بودن،فقه اهل بیت،شمارة ۲۲٫
- اردبیلی،محمد علی.( ).سقط جنین در بارداری ناشی از عنف،مجلة تحقیقات حقوقی،دانشکدة حقوق دانشگاه شهید بهشتی.
- امامی،مسعود.( ۱۳۸۶).قصاص در سقط عمدی جنین،مجلة فقه،شمارة ۵۳ پاییز.
- جباری،علی.(۱۳۳۳).توسعة همیشگی قوانین جزایی در مجلة کانون وکلا،شمارة ۳۷،فروردین و اردیبهشت.
- حسینی،سیدابوالقاسم.(۱۳۸۷).بررسی ابعاد حیات در طول زندگی جنینی،فصلنامة الهیات و حقوق،شمارة۲۷٫بهار.
- فیض،رضا.(۱۳۸۲).مفهوم کیفر در عرفان ابن عربی،فصلنامة الهیات و حقوق،شمارة ۹و۱۰،پاییز و زمستان.
